Przystosowanie obiektu do warunków wynikających z wpływów eksploatacji górniczej (niezależnie od ich charakteru i intensywności) jest zawsze dużym wyzwaniem dla projektanta. Nie można też generalnie zakładać, że obiekt nie będzie doznawał żadnych szkód górniczych, a jego użytkowanie nie będzie utrudnione. Może się okazać, że dany teren w określonym czasie nie będzie przydatny do zabudowy.

Projektowanie

Projektant budynku na terenach górniczych odpowiada za bezpieczeństwo obiektu i jego przydatność do użytkowania, praktycznie aż do zakończenia eksploatacji górniczej w danym regionie. Aby mógł on należycie wywiązać się ze swoich obowiązków, oprócz rzetelnej wiedzy w swojej dziedzinie, powinien posiadać wiedzę specjalistyczną w zakresie geologii, mechaniki górotworu, miernictwa górniczego i mechaniki gruntów, a także aby móc czytać, oceniać i interpretować dokumenty dotyczące wpływu eksploatacji górniczej na powierzchnię. Powinien także posiadać wyobraźnię przestrzenną potrzebną przy ustalaniu oddziaływań górniczych. Pomocne jest doświadczenie w zakresie budownictwa na terenach górniczych.

Po zapoznaniu się z postanowieniem Okręgowego Urzędu Górniczego, projektant ocenia, czy na rozpatrywanym terenie można zlokalizować planowaną inwestycję i na jakich warunkach. Następnie ustala, którym wpływom eksploatacji górniczej jest w stanie przeciwstawić się, stosując różnego rodzaju zabezpieczenia, za których skuteczność weźmie odpowiedzialność oraz określa te, którym przeciwstawić się nie może lub jest to ekonomicznie nieuzasadnione (na przykład nachylenie terenu). Oszacowuje także wynikające stąd utrudnienia w użytkowaniu obiektu. Następnie określa potrzebę i ustala zakres opracowania prognozy wpływów eksploatacji górniczej na powierzchnię lub ekspertyzy górniczej. Wyniki dociekań powinien dostarczyć inwestorowi na piśmie.

Dokumentacja Projektowa

Dokumentacja projektowa powinna zawierać szczegółowy opis sytuacji geologiczno-górniczej z powołaniem się na dokumenty i informacje źródłowe, opis zagrożeń obiektu wynikających z wpływów eksploatacji górniczej, dane wejściowe przyjęte do projektowania (wartość wskaźników deformacji, współczynników bezpieczeństwa i przyspieszeń drgań podłoża), szczegółowy opis zabezpieczeń obiektu przed szkodami górniczymi, wielkość spodziewanych odkształceń i przemieszczeń elementów (segmentów) obiektu. W dokumentacji powinny być podane ewentualne zalecenia dla wykonawcy robót (wzajemne usytuowanie elementów, repery geodezyjne) oraz wytyczne postępowania dla użytkownika obiektu w przypadku wystąpienia uszkodzeń.

Zalecenia Projektowe

Przy projektowaniu budynku na terenach szkód górniczych należy dążyć do tego, aby obrys budynku był zbliżony na rzucie do prostokąta. Również ściany wewnętrzne nośne powinny przebiegać prostoliniowo, bez przesunięć i załamań. Czym wyższa kategoria szkód tym układ ścian nośnych powinien być bardziej uporządkowany.

Nie zaleca się wznoszenia budynków częściowo podpiwniczonych. Budynki te powinny mieć piwnice pod całością albo należy zrezygnować z piwnic. Należy wykonać sztywny ruszt żelbetowy w formie np. płyty fundamentowej. Budynki na szkodach górniczych powinny być posadowione na warstwie podsypki piaskowej grubości od 30 do 100 cm zagęszczonej mechanicznie. Grubość ta zależy od długości budynku i kategorii szkód.

Wskaźniki Deformacji Terenu

Kopalnia zawsze musi określić przewidywaną kategorię szkód górniczych, bo inaczej nie otrzyma zgody na eksploatację złoża z urzędu górniczego. Często ta kategoria jest uwidoczniona w koncesji. Kategorie szkód górniczych są określone przy pomocy tzw. wskaźników deformacji terenu (nachylenia, krzywizny). W zależności od wartości tych parametrów, czyli odczuwalnych odkształceń terenu, mamy wyższą bądź niższą kategorię szkód.

Rozróżniamy pięć kategorii szkód górniczych:

• I kategoria to odkształcenia o 1,5 promila
• II kategoria to odkształcenia o 3 promile
• III kategoria to odkształcenia o 6 promili
• IV kategoria to odkształcenia o 9 promili
• V kategoria to odkształcenia o 12 promili

Odkształcenia do 1,5 promila to znaczy, że każdy metr odległości w terenie może się skrócić lub rozszerzyć o 1,5 milimetra.

Projektanci potrafią prognozować deformacje terenu, jakie mogą powstać przy planowanej pracy kopalni i tym negatywnym skutkom się przeciwstawiać. Jeżeli mówimy, że na danym terenie przewidywane są szkody o wielkościach nie przekraczających II kategorii, to projektanci i wykonawcy wiedzą, że na tym terenie mogą wystąpić rozciągania lub ściskania rzędu 3 promili (3 milimetry na każdym metrze). Potrafią zatem wyliczyć, jakie należy zastosować zabezpieczenia obiektów i na ile np. wzmocnić fundamenty.

Kategorie terenów górniczych określono od I do V. Przy piątej, ostatniej, najgorszej kategorii nie zaleca się wznoszenia nowych obiektów budowlanych. Kategoria I określa możliwość występowania szkód najbardziej łagodnych. Kategoria IV określa możliwość występowania szkód intensywnych i wtedy takie zabezpieczenia są najkosztowniejsze.

Zwrot Kosztów

Zgodnie z prawem inwestor może wystąpić do przedsiębiorcy górniczego o zwrot kosztów zabezpieczenia obiektu, dlatego też elementy zabezpieczeń powinny być oddzielnie kosztorysowane. Prawo górniczo-geologiczne zobowiązuje kopalnie do usuwania skutków swojej działalności przeznaczając na ten cel co roku ogromne sumy. Nie zmienia to faktu, że inwestorzy często boją się terenów, gdzie trwa wydobycie węgla. Ich obawy nie zawsze są uzasadnione i często wynikają z niewiedzy.

Najważniejszą dla nich informacją jest to, że górnictwo zwraca inwestorowi nakłady poniesione na konieczne zabezpieczenie budynków przed skutkami szkód górniczych. Po zakończonej budowie inwestor zwraca się do kopalni, do której należy teren górniczy, o zwrot poniesionych nakładów i kopalnie zwracają te wydatki z tytułu uciążliwości szkód górniczych. Z kosztorysów wynika, jakie poniesione zostały koszty zabezpieczeń, a po przeanalizowaniu pieniądze wypłacane są inwestorowi.

Ze względu na eksploatacje złóż węgla, w przypadku podejmowania konkretnych inwestycji obowiązują przepisy prawa budowlanego odnośnie posadowienia i realizacji inwestycji na terenach podlegającym skutkom eksploatacji górniczej. W takim wypadku wymagana jest opinia w/s inwestycji na etapie pozwolenia na budowę wydawana przez Okręgowy Urząd Górniczy.

Chcielibyśmy zatem zainteresować potencjalnych inwestorów możliwością zastosowania w takich przypadkach płyty fundamentowej z odpowiednio wykonanymi zabezpieczeniami przeciw szkodom górniczym jako nowoczesnego i sprawdzonego sposobu posadowienia budynku położonego na terenach górniczych.